فهرست مطالب
n فصل
اول:
2
رسالت یا هدف حقوق ثبت 2
تعریف و انواع سند 3
n فصل دوم: انواع شیوه های ثبت
املاک 4
n فصل سوم:
تصرفات 7
n فصل چهارم: عملیات اجرایی ثبت
عمومی 9
n فصل پنجم: آگهی
ها 11
n فصل ششم:
اعتراضات 17
n فصل هفتم:
دفاتر 21
n فصل هشتم: تفکیک و
افراز 29
n فصل نهم: هیأتهای نظارت و
شورایعالی ثبت 30
n فصل دهم: ابطال و اصلاح سند
مالکیت 35
n فصل یازدهم: مواد147 و 148
قانون ثبت 48
n فصل دوازدهم: مواد 140 و 133
52
مقدمه
مرکز آموزش و پژوهش سازمان ثبت اسناد و املاک به عنوان یک مرکز ستادی که اخیرا“
با تغییر اختار سازمانی به صورت یک مجموعه مستقل فعالیت دارد، می کوشد در راستای
توسعه و تجهیز و بهسازی نیروی انسانی به عنوان یکی از وظایف مدیریت منـــابع
انسانی،سازمان ثبت اسناد و املاک را در تحقق هدف و رســــــالت خودخود اری
نمایند.مسلما“ ه سازمانی در راستای تحقق هـــــدف یا اهداف خود و به منظور پاسخگویی
مناسب به مردم، نیازمند دانایی است و بر اساس این گفتار معروف که دانستن توانستن
است جز از مسیر اموزش و تجربه حاصل نمی شود،بنابراین مرکز آمـــوزش و پژوهش با بهره
گیر از تجارب و مهارتها و اندوخته های استادان و صاحبان سخن می کوشد که کارکنان
سازمان را به دانش ثبت آگاه و مجهز سازد تا اینان بدانند و بتوانند.
حقــوق ثبت در راستای انجام وظایف و مأموریتهای خود دو رسالت یا هدف عمده و
اساسی را دنبـــال می نماید که عبارتند از:
به عبارتی: رسالت یا هدف حقوق ثبت عبارتست از: تثبیت مالکیت مالکین یا اشخاص ئ
اعتبار بخشیدن به معاملات،قرارها و اقرارها(حقوق ارتفاقی)تنظیم روابط حقوقی و
اجتماعی(ازدواج و طلاق) به منظور جلوگیری از اختلافات و تنازعات و طرح دعاوی یا
تسهیل رسیدگی به دعاوی در مراجع قضائی.
2- تعریف و انواع سند:
سند نوشته ای است که در مقام دعــــوی یا دفاع قابل استناد باشد و بطور کلی بر
دو نـــوع است. 1- سند رسمی 2- سند
عادی
- سند رسمی: اسنـادی که در ادارات ثبت اسناد و املاک یا دفاتر
اسناد رسمی یا نزد مأمــوران رسمی دولت در حـدود صلاحیت و وظایـف آنها و مطابق
قانون و مقررات تهیه شده است سنــد رسمی است بنـابراین اسناد زمانی رسمی تلـقی می
شوند که حـداقل سه شرط اسـاسی ذیل را داشته باشند.
به موجب ماده70 قانون ثبت، سنـد رسمی معتبر است و انکار و تردید در آن تأثیری
ندارد و تمام محتویات از قبیل شمــاره ، تاریخ ، امضاء ، نوشته های داخـلی و بطور
کلی مجموعه سند رسمی معتبر و قابـــل استـناد است مگـر اینکه مجعولیت آن توسط مراجع
قانونی اثبـات شود.
- سند عادی: در حقوق ثبـــــت تعریف آشکاری از سند عادی در دست
نیست اما می توان گفت کلیه نوشته ها، اسناد و مدارکی که در مراجع رسمی تهیه نشود از
قبیل قولنامه ها، قراردادهای شخصی بین طرفین یک معامله و به طور کلی نوشته و مدرکی
که شـکل رسمی نداشته باشد از نوع سند عادی است.
1- ثبت به روش عادی 2- ثبت روش عمومی
ثبت عادی:
ثبت عادی به موچب قانون مصوب از سال1302 ه. ش. یعنی ابتدای ایجاد اداره کل ثبت
اسناد و املاک کشور شروعو تا زمان اجرای قانـون ثبت عمـومی اجرا شد این قانــون طی
سالهای1305 و 1306 1307 اصلاح و تعدیل گردید اما به دلیل مشکلاتی که در عمل بوجود
می آمد دوام چندانی نیافت با این وجود کلیه قوانـین و مقـرراتی که از سال1302 تا
پایان سال1310 در مجموعه ثبت اسناد و املاک اجرا شده بر اساس ثبـــت عادی است و
املاکی که طی این مدت زمانی، سنددار شده اند از ویژگیهای ثبت عادی برخوردارند.
ثبت عادی با دو ویژگی عمده از ثبت عمومی قابل تمایز است که عبارتند از:
1- در ثبت عادی عملکرد موردی بود یعنی مالکان به صورت انفرادی برای ثبت ملک خود
به اداره ثبت مراجعه می نمودند.
2- درثبت عادی عمل اختیاری بود و مردم اجباری برای به ثبت رساندن ملک خود
نداشتند لذا این حالت اختیاری بودن، اهداف حقوق ثبت را محقق نساخت.
ثبت عمومی: در تاریخ26/12/1310 قانون ثبت تغییر یافت و ثبت عمومی جایگزین ثبت
عادی شد با این ویژگیها:
3-
کسانیکه حق درخواست ثبت را دارند
در جریان ثبت عمومی هر فردی صلاحیت یا مجاز به درخواست ثبت نیست بلکه باید
شرایطی را احراز نمایند از قبیل:
- متقاضی ثبت، باید متصــرف ملک باشد و در تحقیقات محلی مالـکیت او تأیید شود یا
در واقع برای اثبـات تصرف خود حداقل یکی از مـدارک زیر را در دست داشته باشد:
|
•2- متقاضی ثبـــــــــــت مالک ملک باشد.
•3- درخواست ثبت توسط متولیـان موقوفات
•4- درخواست ثبت توســـــط مـتصدی امور حبسی
•5- درخـــــــواست ثـــــــبت توســـط وصی
•6- درخواست ثبـــــــــت امـــــلاک دولت و شــــــــهرداری
•بوســـــیله وزارت دارایی و شهرداری
•7- درخـــــواست ثـــبت املاک مؤسسات و شرکتها توسط رئیس
مؤسسه
•8- درخواست ثبت املاک محجورین توسط قیم یا ولی یا وصی
•9- مالکیــــــــــنی که بر اســــاس صلــــــح محاباتی(بدون حق
فسخ یا با حق فسخ) | |
4- صلح محاباتی
صلح محاباتی واگذاری یک حق یا یک شیء به قیمتی پایین تر از ارزش واقعی
آن،مثـــلا“ بخشش یک ساختمان به یک شاخه نبات. در صلــح محاباتی با حق فسخ، شخص
بخشنده می تواند در مهلـــــتی که تعییـــن شده آنچه بخشیده را پس بگیرد اما اگر
مــوعود بگــذرد نمی تواند این عمل را انجام دهد
یکی از آثار و دلایل مالـکیت، تصــرف مالک در ملک خـــود اســت یعنی مالک به
نحویاز انحاء از ملـک خود استــفاده کند که بتــواند هر نوع مــداخله ای در آن
انجــــام دهـــد، این اختـــیار و استــفاده و مــــداخله را تصــرف می نامیم.
بنابراین متــصرف بودن یکی از حالاتی است که بر اســاس آن شخـص، صـــلاحیــت
درخــواست ثـبــت دارد. تصرف دارای انواع مختلفی است که عبارتند از:
1- تصرف بلاواسـطه: ماننــد سکونت شخص در منزل مسکونی خود.
2- تصرف با واسطه یا بالمبـاشره: مانند تصرف قیم و وکـیل و
مباشر و مـــستاجر و وصی و امین و به طـــور کلی تصـــرف قائم مقام قانونی که به
اذن مالک مالکــیت دارد.
3- تصرف مادی: تصـرفی که نـاشی از حالت با واسطـه باشد مانند
تصرف قیم و یا وکیل بر ملک.
4- تصرف معنوی : مانند تــصرف وراث بر ملک مورث
براســاس قانــون ثبت کسی به عنوان متصــرف محسوب می شـود که یکی از انواع
تصــرفات فوق را بر ملک داشته باشد.
1- نحوه تشکیل پرونده ثبتی
2- اظهارنامه
3- مندرجات اظهارنامه
4- دفتر آمار و ثبت اظهارنامه
5- تعریف ملک مجهول المالک و نحوه ثبت آن
6- ماده 142 ق ث
7- ماده 144 الحاقی ق.ث
8- شماره گذاری املاک و توزیع اظهارنامه
9- قراء و قصبات خرده مالک
10- قراء و قصبات بزرگ مالکی
11- مالکیت مشاع تصرف مفروز
12- املاک شهری و مستغلات
13- املاک مشاع و مفروز
14- ارزیابی
15- نحوه شماره گذاری قنوات
16- اموال غیر منقول در ثبت عمومی
17- اموالی که در ثبت عمومی قابل ثبت نیست
18- املاکی که ثبت آنها برای اشخاص حقیقی امکان پذیر نیست
19- ثبت چند ملک با یک اظهارنامه ماده28 آیین نامه قانون ثبت
20- ملک از قلم افتاده
21- قیمت منطقه ای
1- ماده 11 قانون ثبت : آگهی های نوبتی
یکی از ارکان مهم جریان ثبت املاک بعد از احراز تصرف مالکانه و مشخص شدن صلاحیت
متقاضیان جهت درخواست ثبت، انتشار آگهی هاست. در راستای آگهی عمومی ئ انجام صحیح
جریان ثبتی املاک، در ادارات ثبت دو نوع آگهی قبل از شروع به ثبت عمومی منـــــتشر
می شود که عبارتند از آگهی مقرر در مواد9 و10 قانون ثبت و دو نوع آگهی هم
بــــــــعد از قبول درخواست ثبت،یعنی پذیرش اظهارنامه منتشر خواهد شد که یکی
آگهیهای نوبتی مـــــــذکور در ماده11 قانون ثبت و دومی، آگهی تحدید حدود است که در
ماده14 قانون ثبت پیــــش بینی شده است.
آگهی تحدید حدود:
تعیین حدود عبارتست از تشخیص و تعیین ابعاد و حدود چهارگانه (شمال،شرق،جنوب و
غرب) و مشخصات کامل ملک و حقوق ارتفاعی آن.
آگهی تحدید حدود در تعقیب آگهیهای نوبتی صورت می گیرد و از امــــور اساسی و فوق
العاده حساس اداره ثبت است.
براساس ماده14 قانون ثبت تحدید حدود املاک واقع در هر ناحیه به ترتیب شماره پلاک
مطابق با نظامنامه وزارت دادگستری بعمل می آید در این قانون آمده است تحدید حدود
عمومی است و از طریق آگهی به کلیه افرادیکه اظهارنامه آنها پذیرفته شده و
تقـاضانامه ثبت تحویل داده اند بر اساس نوبت تحویل اظهارنامه اعلام می شود که فلان
روز بــرای تعیین حدود و حقوق ارتفاقی در محل وقوع ملک حاضر شوند.
آگهی تحدیدی نوبتی است یعنی قبل از انتشار آگـــهی تحدیدی بـــرای پلاک80 نمی
توان شماره پلاک86 را آگهی کرد ابتدا باید پلاک80 بعد شــــماره های بالاتر،
بنابراین متقــــاضیان ثبت و مجاورین بوسیله همین انتشار آگهی تحدیدی دعوت می شوند
و دعوتنامه جداگانه لازم نیست.
شیوه عمل نماینده و نقشه بردار در عملیات تحدید
حدود:
انجام عملیات تحدیدی اصولا“ به عهده نماینده ثبت است و نقشـــــــه بردار نقشه
ملک را از جنبه فنی ترسیم می نماید و با تــــوجه به اینکه حدود تعییـــن شده و
صورتمجلس تنظیمی محور ثبت ملک در دفتـــر املاک است و از روی آن سند مالکیت صادر می
گردد لذا عملیات اجـــــرایی باید با دقت و صحت کامل انجام گیرد.نماینده ثبت با
احراز تصـــــــرف و با رعایت ماده71 آئین نامه قانون ثبت تعیین حدود را از یکی از
زوایا که بهتــــر است زاویه شمالغربی باشد شروع و به سمت شرق تا زاویه شمالشرق
ادامه دهـــد و در هر صـــورت عملیلت تعیین حدود باید در جهت عقربه های ساعت
باشــــــد.شمال – شرق – جنوب غرب. نماینده یا نقشه بردار باید همجوار بودن با
پلاکهای دیگر، نوع دیوار خصوصی یا اشتراکی، نوع مرزها، حد فاصل با مجـــاورین اعم
از خط مستقیــــــم یا خط فرضی و غــــیره را مشـــــخص کرده و ابتدا حدود کلی ملک
را با منـــدرجات اظهارنامه تطبیق و سپس به حدود اجزای داخلی آن اقدام کند.
نکات تکمیلی در مورد تحدید حدود:
|
ردیف |
نکاتی در مورد تحدید حدود |
|
1- |
هنگام تحدید حدود نباید اضافه بر میزانی که در اظهارنامه تقاضـــــا شده تحــدید
حدود شود مثلا“ اگر پلاک12به ماحت200 متر تقاضای ثبت شده، نباید بیـــشتر از200 متر
تحدیـــد شــــود و اگــــر متقـاضی بخشی از ملک همـــــــــجوار را خریداری نماید
هنگام تعیین حدود نمی توان با هم و بصورت یکجا عمل شود. |
|
2- |
هنگام تحدید حدود، ملک باید در تملک(تصرف) شخص اد و اجاره بودن ملک دلیلی بر ثبت
نمی باشد. |
|
3- |
تحدید حدود عمومی است اما تحدید حــــدود اختصاصی هم با شرایط زیر امکان پذیر
است. الف)هرگاه تحدید حدود عمومی به هر دلیلی انجان نشود می توان با هزینه متقاضی
تحدید حدود اختصاصی انجام داد.
ب) در اجرای ماده 147 و 148 می توان تحدید حدود اختصاصی انجام
داد. |
تحدید حدود بدون انتشار آگهی تحدیدی
براساس تبصره ماده15.ق.ث. هر گاه حدود املاک مجاور از لحاظ عمـــــلیات ثبتی
تثبیت و معین باشد و اعتراضی هم از کسی وصول نشود و یا در صورت وجود اعتراض حکم
نهائی صادرگردد،اما یک ملک که مابین املاک تحدید شده قرار دارد ولی تحدید حدود
نشده،م توان بدون انتشـار آگهی به مالک اعلام شود که فلان روز در محل حضور یابد
تانسبت به عملیات تعیین حدود اقدام شود.
کسانی که می توانند حدود ملک را معرفی نمایند
درهنگام عملیات تعیین حــدود اشخـــاصی باید مأمـــورین را کمک و راهنمایی
نمایند تا عمل تحدید به صورت درست انجام شوند این اشخاص عبارتند از:
کسانیکه بر حدود تعیین شده می توانند اعتراض کنند
حقوق ارتفاقی و مراجع تعیین کننده
1- انواع اعتراضات از لحاظ
ماهیت:
2- شرایط پذیرش اعتراض بر ثبت:
مطابق ماده16 ق.ث: هر کس که نسبت به ملک مورد تقـــاضای ثبت،اعــــــتراض دارد
باید از تاریخانتشار اولین آگهی نوبتی تا 90 روز اقـــــــــامه دعوی نماید.
بنــــــابراین اعتراض زمانی مسموع است که کتبی و در مهـــلت 90 روز از تاریخ
انتشار اولــــین آگهی نوبتـــــــــی باشد و معترض در مقــــــــابل آن رسید
دریافت نماید. همچنین اگر هیأت نظارت تشـــخیص دهد که در آگـــــهی نوبتی اشتباهی
رخ داده است و آگهی اصلاحی منتشــر شود، این آگهی فقــــــــط یکبار انتشــار می
یابد و معترض از تاریخ انتشار آگهی اصلاحی به مدت 30 روز فـــــــرصت دارد که
اعتراض نماید.
تذکر: اعتراض در قالب هر برگه، داخل یا خارج از مدت و کامل یا
ناقـــص باشد اداره ثبت مکلف به دریافت و اقدام مقتضی است همچنین اعتراض باید
کتبـا“ به اداره ثـــبتی که آگهــیهای نوبتی را منتشر نموده، تحویل گردد اما در
صورتیکه معترض اعتـــــراض خود را مستقیما“ به دادگاه محل تحویل دهد مخالف قانون
نیســـت ولی باید رسید اعتـــراض را از دادگاه گرفته و به اداره ثبت تقدیم
نماید.
3- اعتراض بر حقوق ارتفاقی:
مطابق ماده20 ق.ث. مجــاور یا غیر مجاوری که مدعی داشتن حق ارتفاقی در ملک مورد
تقاضای ثبت است می توانند فــــــقط ظرف مهلت30 روز از تاریخ تنظیم صورتمجلس
تحـــــــــدید حدود اعتـــــــراض خود را به اداره ثبت تحویل دهند.حق ارتفاقی در
داگاه مشخص می شود و بستگی به نوع حق دارد ولی اگر اعتراض خارج مدت باشد
موضــــــوع در خود اداره ثبت رســــیدگی می شود. علاوه بر مجاورین،خود متقاضی ثبت
هم می تواند بر حقــوق ارتفاقی اعتراض کند و این زمانی است که متقاضی یا نماینده او
هنــــگام عملیات تحدید حدود در محل حضور نداشته اند و ملک بر اساس اظهارات
مــــــجاورین مطابق ماده15 ق.ث تحدید حدود شده است که این حالت در اداره ثبت
رسیــــدگی می شود. در اعتراض بر حقوق ارتفاقی مجاورت شرط نیست بلکه نوع حــــــق
ارتفاقی مهم است مثلا“ اگر حق ارتفاقی از نوع حق مـــــجرای آب یا چاه آب باشد
مجاورت شرط نیست چون نهر آب باید املاک متعــــــددی را طی کند تا به سایر اراضی
برسد،لذا غیر مجاورهم می تواند بر حقوق ارتفاقی اعتراض نماید.
انواع اعتراض به طور کلی:
الف) اعتراض بر ثبت: هـــــر شخص حقیقی یا حقوقی می تواند اعتراض کند و
مکان جغرافیای مانع نیست
ب)اعتراض بر حدود: فقط مجاورین و خود مالک می توانند اعتراض
نمایند
ج) اعتراض بر حقوق ارتفاقی: نوع حق ارتفاقی تعیین کننده نوع اعتراض و
اشخاص است و مجــــــاورت شرط نیست خود متقاضی ثبت هم می تواند اعتراض
کند.
|
ردیف |
دفاتر |
|
1- |
دفتر املاک و سایر دفاتر ثبتی |
|
2- |
ثبت ملک در دفتر املاک و مقررات آن |
|
3- |
دفتر نماینده املاک و موارد کاربرد آن |
|
4 |
پیش نویس سند مالکیت (مستخرجه) |
1- دفتر املاک و سایر دفاتر ثبتی:
براســاس ماده یک اصــلاحی آ.ق.ث. مورخه24/2/54 هر اداره یا دایره ثبـــــت
دارای دفاتر روبرو می باشد.
براســـاس ماده 2آ.ق.ث. کلیه دفاتر فوق باید مجلد بوده و به اســـتثناء دفتر
توزیع اظهارنامه و دفتر املاک مجهول المالک تـــمامی صفحات سایر دفاتر باید در
ابتدای کار توسط دادستان شهرستان محل یا نماینده او شماره و امضـــــاء شده و به
مهر دادسرا ممهور گردند علاوه بر این مجموع تعداد صفحات در ابتدا و انتهای دفتر با
حروف قید گردد.
از میان دفـــاتر فوق دفتر املاک از اساسی ترین و مهم ترین دفاتر از لحاظ اعتبار
قانونی است و حتی بر سند مالکیت رجحــــــان دارد به نحویکه ماده22 قانون ثبت صراحت
به ثبــــت ملک در دفتر املاک دارد نه بر صدور سند مالکیت.بنابراین دفتراملاک دفتری
است که هـــــــر ملکی پس از اتمام عملیات مقدماتی بدون رعایت ترتــــیب شماره پلاک
در آن ثبت می شود.
2- ثبت ملک در دفتر املاک و مقررات آن:
بر اساس ماده 21 قانون ثبت و ماده103 آئین نامه قانون ثبت بعد از انجام عملیات
مقدماتی ثبت که شامل:
3- دفتر نماینده املاک و موارد کاربرد آن:
در قسمت دفتر املاک علاوه بر دفاتر ثبت املاک دفتر دیگری بنام دفتر نماینده
املاک حفـــظ و نگهداری می شود که این دفتر هم از جمله دفاتر ضروری موضوع ماده 7
قانون ثبت و ماده 1 آئین نامه بوده و بصورت مجلد که صفحات آن به امضاءو مهر نماینده
دادستانی امضــاء و مهر می شود.از دفتر نماینده املاک در موارد زیر استفاده می
شود.
- به هر بخش یا قطعه ای که بر اساس ثبــــــت عمومی در جریـــان ثبت قرار می
گیرد و دارای شماره های اصلی و فرعی متعدد باشد دفتر واحدی به نام دفتر نماینده
املاک اختــصاص می یابد در غیـــــر این صورت به دستور بند300 مجموعه بخشنامه های
ثبتی اختصاص دفتر واحدی به یک بخش که شماره های اصلی یا فرعی اندکی دارد لازم نیست
و می توان از یک دفتر برای چند قطعه یا بخش که به ثـــــبت عـمومی گذاشتــه می شود،
بطور مسلسل استفاده کرد، مشروط بر اینکه اولا“ در پشـــت ورقه اول دفتر مزبور مهر
منظم شماره های اصلی و فرعی هر قطعـه را با ذکر تعداد صفحات مربــــوط قید و
ثانیا“،پس از اتمام شماره های اصلی و فرعی هر قریه به تناسب احتیاج، چند صفــحه
برای ثــــبت شماره های از قلم افتاده سفید گذارده شود.
- پس از انتشار آگهی های نوبتی شمــــاره اصلی هر ملک و فرعی های مربوط به
شمــــــاره اصلی که در موقع توزیع اظهارنامه تعیین شده به تــرتیب در دفتر نماینده
املاک ثبت می شود.
- مشخصات ملک، تاریخ و شماره ثــــبت و صفحه دفتر املاکبعد از صدور سند
مالکیـــــت در ستونهای مربوط به دفتر نماینده املاک قید و در دفتر املاک حفظ و
نگهداری می شود.
- در صورت منظم نگهداشتن دفتر نماینده املاک ضرورتی به تنظیم و نگهداری دفتــــر
آمار مربوط به املاک وجود ندارد.
4- پیش
نویس سند مالکیت (مستخرجه)
بعد از اینکه ملک ثبت دفتـر املاک شد یک پیش نویس لازم است که آنــرا مستخرجه می
گویند. قسمت فوقــانی مستخرجه سه قسمت است که شامل،مشخـــصات ملک و مالک،تاریخ
ثبـــت ملک، بازداشت و ملاحــظات و در قسمت تحتانی آن شامل فع و انفـــعالاتی است
که انجام شده تا اینکه ملک ثبــت دفتر املاک شود.هر گاه مالکین متعدد باشنــد برای
هر یک از مالکین به نسبت میزان ســهمی که دارند مستخرجه نوشته می شود و مالکیت آنها
در مستخرجه باید جداگانه مشخص باشد.
